De toename van zzp’ers voor de klas komt door schoolleiders zelf

Zzp’ers in het onderwijs denken alleen aan zichzelf, hoor je vaak. Maar ik zie dat anders: als schoolbesturen meer hun best zouden doen, zouden leerkrachten in dienst blijven.

Dit stuk verscheen vorige week op de NRC onderwijsblog. Op 4 oktober verschijnt het stuk in de opinie sectie van NRC Handelsblad. De blogtekst kan je hieronder lezen:

Laatst ontmoette ik een basisschooldirecteur die met nijpende formatieproblemen te kampen had. Er waren twee langdurig zieken en plotsklaps ging een van haar leerkrachten voor de start van het schooljaar als zelfstandig ondernemer aan het werk. Deze leerkracht schreef zich in bij de Kamer van Koophandel en had de opdrachten voor het uitkiezen. Weg was ze. De directeur en haar bestuur waren in een patstelling geraakt, want het bestuur wilde niet in zee gaan met zzp’ers. Een oplossing was nog niet in zicht.

Het valt mij op dat vakbonden, schoolleiders en schoolbesturen kritisch zijn over deze ‘zzp-beweging’. De algemene vereniging van schoolleiders (AVS) noemde het in Trouw zelfs „lekker makkelijk”. Zzp-docenten brengen de kwaliteit in gevaar, zetten druk op de financiën, doen niet mee aan vergaderingen, en ga zo maar door.

Opmerkelijk dat men de oorzaak van deze problemen buiten de deur legt. Ineens zijn deze leerkrachten ‘slechte mensen’ omdat ze hun financiële belangen laten meewegen in carrièrekeuzes. Iets wat we in elke andere beroepsgroep doodnormaal vinden!

Emancipatie van de leerkracht

Wat mij betreft is deze ‘zzp-beweging’ een logisch gevolg van onaantrekkelijk werkgeverschap in het onderwijs. Daarin speelt geld natuurlijk een rol, maar er zijn meer oorzaken, die we over het hoofd zien. Denk aan fundamentele thema’s als autonomie, verbinding met vakgenoten en de regelruimte om besluiten te mogen nemen over je directe werkomgeving. Tel daar de slechte koffie bij op, plus de ouderwetse materialen, oude gebouwen en overbodige administratie en je ziet dat er voor jonge professionals meer dan genoeg redenen zijn om te vertrekken. In andere werkgebieden wordt aan dit soort arbeidsvoorwaarden flink gesleuteld. Kunnen scholen hier niet iets van leren?

Persoonlijk kan ik goed begrijpen dat leerkrachten de regie over hun loopbaan in handen nemen. Onderwijsexpert Marcel Schmeier noemde dat op Twitter een vorm van emancipatie. Als je werkomgeving al zo lang onder druk staat, is de zzp-beweging een logische consequentie. Iets vergelijkbaars gebeurt in de zorg en in de bouwsector. Inkomen is voor ieder mens een motief, dus waarom zou dat voor leerkrachten anders zijn?

Leerkrachten zijn hoogopgeleide professionals die zeggenschap over hun vak willen, zich willen focussen op het lesgeven en gewaardeerd willen worden. Doen waar je goed in bent geldt als een basisvoorwaarde voor betekenisvol werk, iets wat in deze discussie veel zwaarder weegt dan we willen toegeven. Overbodige en slechte managers, die allerlei initiatieven nemen die haaks staan op deze behoefte, bederven de werksfeer. Zo raken professionals verdwaald in hun eigen organisatie. Ze worden ongelukkig, passief, gaan thuis klagen en nemen – als het kan – het heft in eigen handen. Helemaal als het salaris dan ook nog eens beter is.

Het is opmerkelijk dat andere organisaties dit inzicht al jaren eerder hebben gekregen. Daar wordt wél geïnvesteerd in aantrekkelijke werkplekken, plattere organisaties, betere koffie (!) en ruime, persoonlijke begeleiding. Het lijkt wel alsof het onderwijs hierin compleet stilstaat. Zo wordt bij Rijkswaterstaat, Rabobank, de bouwsector, Coolblue en bijna alle ministeries flink geïnvesteerd in duurzame inzetbaarheid, een gezonde werkomgeving en een aantrekkelijke werk-privébalans. Als je vandaag de dag bij een bank of gemeente komt, zie je chique koffieplekken, aantrekkelijke lunchruimtes en soms zelfs sportfaciliteiten. Er zijn tuinen aangelegd en via coaching en persoonlijke begeleiding krijgen medewerkers ruimte om te werken aan hun eigen professionaliteit.

Tips voor schoolleiders

Natuurlijk is het onderwijs niet op alle vlakken vergelijkbaar, maar voor schoolorganisaties moet het mogelijk zijn op deze elementen toch een zesje te scoren. In mijn ogen moeten minimaal de volgende zaken binnen onderwijsinstellingen goed geregeld zijn:

• focus op de kern van het vak (onderwijzen) zonder de veelheid aan extra activiteiten;
• een rustige plek waar de leerkrachten en docenten ongestoord kunnen pauzeren;
• voldoende momenten om te pauzeren;
• fijne werkplekken, voorzien van goed meubilair;
• een professioneel schoonmaakbedrijf dat voldoende tijd krijgt om de school hygiënisch en netjes te houden, zodat leerkrachten dit niet hoeven te doen;
• een modern apparaat dat goede koffie en thee levert;
• geventileerde lokalen met functionerende klimaatregeling (airco).

In het ideale geval krijgt elke school een binnentuin, net als veel kantoren van commerciële bedrijven. Misschien kunnen managers en bestuurders de tuin onderhouden?

Tjip de Jong

Kijk ook eens naar

tjipcast