Mijn nieuwe boek is uit! 1+1=11. De zin en onzin van onderwijsvernieuwing

Innoveren, kantelen, herijken, herontwerpen of met een duurzame visie het schoolsysteem radicaal omgooien: het zijn graag gebruikte krachttermen in het onderwijs met als terugkerend pleidooi dat hoog tijd is dat ‘alles allemaal anders wordt’. Was innoveren en vernieuwen vroeger nog een commerciële activiteit, inmiddels lijkt het wel de corebusiness van ons Nederlandse onderwijssysteem. Rekenen kinderen slechter? Tijd voor een ingrijpende innovatieve curriculum herziening. De leesvaardigheid holt achteruit? Logisch, kinderen vinden lezen gewoon niet meer leuk. Laten we juist inzetten op digitalisering en ICT-vaardigheden! Want tablets, telefoontjes en computers vinden kinderen wel leuk. Motivatieprobleem opgelost! Zou het echt zo werken?

Opvallend is de bijna overdadige aandacht voor creativiteit, reflectie, digitalisering, maatwerk en sinds kort bijvoorbeeld breinleren. Allemaal mystieke processen die bij juist gebruik leiden tot fantastisch slimme kinderen. Tenminste, dat hopen we. Maar vergeten we niet dat onderwijs voor een groot deel gaat om kennisoverdracht? Als ik hierover begin dan word ik al snel als ouderwets bestempeld. Nee Tjip! De tijden zijn veranderd! Liever komen kinderen op een leerplein zelf tot inzichten, met zo min mogelijk toetsen (want dat leidt tot stress) en met coachende docenten. Maar juist voor kinderen op de basisschool en middelbare school is het verkrijgen van kennis cruciaal. En dat vraagt om een expert (de leerkracht) die de leerling relevante kennis bijbrengt. En natuurlijk moet dit plaatsvinden in een aantrekkelijke, professionele leeromgeving (lees: de school). Ik geef direct toe, dat klinkt een stuk minder flitsend. En vast en zeker zijn er onderwijsgoeroes die dit niet toekomstbestending vinden. Maar laten we niet vergeten: kennis leidt tot creativiteit en niet andersom! Kennis is een grondstof waarmee we denken, leren, ontdekken en tot nieuwe inzichten komen. En als we in het onderwijs stoppen met al die extra taken die afgaan van deze interactietijd dan houden we juist tijd over. Want we stapelen wat af in het onderwijs. Kan dat niet anders, slimmer en innovatiever?

Toch lijkt het alsof we vandaag steeds meer om de hete brij heen draaien. Zo vraagt leren lezen om oefening, herhaling, discipline en vakbekwame begeleiding. Ja, natuurlijk klinkt gepersonaliseerd leren veel mooier. En in het beroepsonderwijs behalen we hier mooie resultaten mee. Maar hoe lang gaan we nog door met het ingewikkelder maken van onderwijs? Waar komen al die leerkuilen, rekenslangen, duurzaamheidstrainingen, kleurenanalyses en talentprotocollen eigenlijk vandaan? Leer je daarmee goed lezen en een tekst analyseren? En wat moet ik me precies voorstellen bij een coachende leerkracht die zich richt ‘op het faciliteren van een duurzame  leeromgeving op school’? Wat is dat voor vreemde taal? En als ik het al niet begrijp, hoe moet dat dan met al die ouders en kinderen?

Het is opvallend dat al die nieuwe onderwijsvisies, grote innovatieplannen en hervormingen elkaar in steeds rapper tempo opvolgen. Het lijkt een beetje op een verslaving. Liever maken we een nieuw gedurfd plan dan dat we de huidige onderwijsproblemen in al zijn ernst analyseren en stapsgewijs oplossen. We kunnen hier nog veel leren van wetenschappelijke inzichten. Over hoe kinderen leren bijvoorbeeld, of hoe je als leerkracht een goede instructie geeft. Want we weten namelijk al best veel! Maar het lijkt wel alsof dit soort ‘kleine’ stappen vandaag de dag veel minder tellen. Het rottige is dat de meeste ondoordachte onderwijsvernieuwingen een gemene deler hebben: de docenten blijven met de gebakken peren achter in de klas en werkdruk gaat omhoog. En dat maakt het beroep er niet aantrekkelijker op. Hoe komt het dat de politiek grote moeite heeft om systematisch geld vrij te maken voor beter onderwijs? Dit zou toch juist ook economisch moeten lonen? En wat maakt dat we de grote onderwijsvraagstukken, zoals het lerarentekort, specifieke onderwijsverbetering en werkdruk liever niet aanpakken? Wat is eigenlijk het verschil tussen verbetering en vernieuwing?

Over dit soort vragen praat ik wekelijks met docenten, leerkrachten, studenten, bestuurders en ouders. Vaak beginnen ze met een ervaring of observatie. Over de ontelbare saaie schoolpleinen met alleen maar stoeptegels of de rekenboeken die eruitzien als een fotoboek. Of de realisatie dat er bijna geen handvaardigheidslokalen meer zijn op basisscholen in Nederland. En over die gesprekken en ervaringen schreef ik om de week een onderwijsblog voor NRC Handelsblad. Deze blogs (sommige verschenen ook in de krant) zijn gebundeld in dit boek. Na elke column vind je een QR-code. Je kunt via deze link luisteren naar een podcast waar ik verder in gesprek ga met wetenschappers, docenten, filosofen, leerkrachten en docenten over het betreffende thema. Veel leesplezier!